Een tijdje geleden zat ik aan tafel met een groothandelaar in wegwerpbekers: iets waar ik niet op was voorbereid, maar waar ik wel héél veel van leerde. Nee, wees niet bang, ik ben niet ineens helemaal overgestapt naar een wegwerplifestyle (alleen het idee al doet me huiveren!), maar ik ben wel weer even met mijn neus op de feiten gedrukt en een stuk bewuster geworden van de (machts)structuren waar we tegenwoordig in vastgeroest lijken te zitten. 

Circulaire economie is voor iedereen anders
De bijeenkomst waar zowel de groothandelaar als ik voor waren uitgenodigd was bedoeld om de transitie naar een circulaire economie te versnellen. Wat precies onder 'circulaire economie' werd verstaan was eigenlijk voor niemand helemaal duidelijk. Voor de één betekent dit zoveel mogelijk recyclen (er zaten recyclebedrijven in de zaal), voor de ander betekent dit geen hernieuwbare grondstoffen gebruiken en voor weer een ander betekent het zoeken naar de goedkoopst mogelijke oplossing als alternatief voor olie. 

MVO Nederland omschrijft Circulaire Economie als volgt: "De circulaire economie is een economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren. Anders dan in het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd".

Recyclen voor een circulaire economie

Helemaal waar, maar ontbreekt hier niet iets? Kunnen we een volledig circulaire economie hebben als we nog steeds onze productie willen vergroten en consumenten zoveel mogelijk willen laten consumeren? Is het opschalen van grote recyclingsystemen (om 'hernieuwbaarheid' te bevorderen) niet tegenstrijdig aan circulaire economie? Want: wanneer je grondstoffen omzet in producten die herbruikbaar zijn, maar ze voor de herbruikbaarheid eerst moet verbranden/shredden/smelten/vergisten om ze tot een nieuw product om te vormen, ben je dan eigenlijk niet heel lineair bezig?

Laat ik het duidelijk maken met, jawel, de wegwerpbeker.

Wegwerpbekers zijn, zoals de naam al doet vermoeden, gemaakt om weg te werpen na één keer gebruik. De wegwerpbekergroothandelaar koopt stapels met bekertjes in en levert ze aan bedrijven, horeca of evenementenorganisaties. Vervolgens kun je op de werkvloer een bekertje pakken, er koffie in doen en het lege bekertje weggooien. Het bekertje hergebruiken kan hoogstens vijf keer (aldus de groothandelaar zelf). Het hele verdienmodel van de groothandelaar zit in het wegwerpaspect: doordat je de bekertjes maar één keer kunt gebruiken, blijven de klanten de bekers inkopen. Bij herbruikbare bekers, van bijvoorbeeld glas, porselein of bamboe, koop je één keer een beker, die je vervolgens gebruikt totdat deze ooit stukgaat. 

Wat kunnen we doen om de bekers circulair te maken? Dat hangt af van wat je onder circulair verstaat. Volgens mij was de circulaire oplossing voor de bekerkwestie zorgen voor een herbruikbaar alternatief, waardoor je de afvalstromen verkleint en uitgaat van "refuse" ipv "recycle". Voor de groothandelaar was de oplossing het vervangen van het materiaal van de bekertjes (suikerriet i.p.v. virgin plastic). In principe kun je allebei de oplossingen als circulair beschouwen, maar het verschil zit in de verandering van denken. 

Niet iedereen wil veranderen

Wat me al na een paar minuten (of nee, seconden) duidelijk werd tijdens mijn discussie met groothandelaars in wegwerpproducten was dat zij maar één drijfveer hebben: geld. Natuurlijk, als groothandel moet je producten afzetten en spullen verkopen. Anders heb je geen bestaansrecht. Het is natuurlijk onrealistisch om te denken dat je als grote, gevestigde organisatie ("Ik zit al meer dan dertig jaar in het vak, dus ik weet wel hoe het in elkaar steekt") ineens 360 graden verandert. Maar het is mijns inziens óók onrealistisch om te denken dat je, in de snelstveranderende maatschappij ooit, niet met veranderingen mee hoeft te gaan.

Natuurlijk kun je bekertjes van suikerriet of andere natuurlijke materialen maken, maar om er vervolgens daadwerkelijk voor te zorgen dat de bekers circulair worden verwerkt moet je.... Adem in....  het voor elkaar krijgen dat iedereen de (eenmalig) gebruikte bekers in de juiste afvalbak doet (en dat die bakken beschikbaar zijn), dat er geen vervuiling van de stroom plaatsvindt (dit gebeurt als verschillende materialen worden gemixt) en dat de bekers door de juiste partij worden opgehaald (er is momenteel maar één partij in Nederland die zulke materialen relatief hoogwaardig kan verwerken). Vervolgens moet die partij de bekers transporteren en verwerken (waarbij je energie verbruikt en de bekers met andere materialen en/of chemische processen moet mixen om ze ook daadwerkelijk te kunnen verwerken) en een goede toepassing voor het eindproduct (bijvoorbeeld compost) vinden. Dat product moet verkocht en gebruikt worden, terwijl er inmiddels alweer een ongelooflijke stroom aan nieuwe bekers is afgedankt. Pfff.. Adem uit.

Plat gezegd heeft de wegwerpbekergroothandelaar (valt het je op dat dit het perfecte Scrabblewoord is?) gelijk: er gaan 'geen' grondstoffen verloren, dus het proces is circulair. Bovendien maakt het de groothandelaar niet uit of hij bekers van suikerriet of virgin plastic verkoopt ("Maar dan moet er wel belasting op virgin plastic", waar ik overigens mee instem). Mijn suggestie om over te stappen op het leasen van bekers (en dus te betalen voor gebruik in plaats van bezit) klonk hem als waanzin in de oren. 

Niet over wegwerpbekers praten

Wat ik hiervan leerde? Dat we in onze huidige maatschappij niet allemaal dezelfde idealen hebben en dat een verduurzaming of zero waste transitie voor sommige partijen totaal niet aantrekkelijk lijken. Maar grappig genoeg leerde ik ook hoe ik deze partijen moest verleiden om over de, voor hen volstrekt absurde,  alternatieven na te denken. Hoe? Door het niet over wegwerpbekers te hebben. Toen het voorbeeld van het leasen van licht ter sprake kwam werd dit als een supertof en innovatief systeem gezien. Toen het voorbeeld van de kapotte printer (een printerkop  vervangen is duurder dan een nieuwe printer kopen) ter sprake kan werd op er absurditeit gesproken en werden suggesties voor nieuwe businessmodellen gedaan. Helaas lukte het me (nog) niet om te laten zien dat deze voorbeelden en innovaties bijna één op één kunnen worden gekopieerd naar de kwestie van de wegwerpbeker. Maar wat niet is kan nog komen: we staan namelijk aan het begin van een transitie. Hoe die vorm krijgt is aan ons!